Krimp van Nederlandse visserij raakt niet alleen de visser
4 min read
Kottersloperij in Kampen. Foto: Albert Hartman @AlbertVCU via Twitter
De gevolgen van de krimp van de Noordzeevisserij*, door de opstapeling van uitdagingen zoals puls verbod, hoge brandstofprijzen, Brexit en aanleg windparken op zee, werken door naar de bedrijven op land die afhankelijk zijn van de Noordzeevisserij.
Daarbij is de sociaaleconomische omvang, zoals werkgelegenheid en omzet, van deze bedrijven op land veel groter dan die van de Noordzeevisserij op zichzelf. Dit staat in een impactanalyse**, opgesteld door Wageningen Economic Research in opdracht van het Ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit.
346 bedrijven met 6,6 miljard euro omzet en 13.550 werknemers in 2021
In 2021 telde Nederland 346 bedrijven op land die afhankelijk zijn van de Noordzeevisserij. Ze zijn actief in de visverwerkende keten of de toeleverende industrie en worden het viscluster genoemd. De totale omzet van het Nederlandse viscluster was 6,6 miljard euro met 13.550 werkzame personen (8.350 fte). Het gaat hier om bedrijven zoals visafslagen, visverwerking en handel, transport maar ook technische toeleveranciers zoals scheepsbouwers.
Van de 346 bedrijven waren er 314 voor meer dan 5% van de omzet in 2021 afhankelijk van de Noordzeevisserij. De afhankelijkheid verschilt sterk per bedrijf, maar gemiddeld was van deze bedrijven 40-50% van de omzet direct toe te rekenen aan Noordzeevisserij. De totale omzet van het Noordzeevisserij viscluster was daarmee afgerond 2,9 miljard euro in 2021. Ter vergelijking, de Noordzeevisserij zelf was in 2021 goed voor een omzet van 344 miljoen euro en zo’n 1.800 opvarenden.
Vooral regio’s sterk afhankelijk van de kottervisserij op platvis zijn kwetsbaar
Van de zes visserijregio’s (zie figuur 1) zijn de visclusters die afhankelijk zijn van de Noordzeevisserij met grotere (platvis)kotters, momenteel het meest kwetsbaar in sociaaleconomisch opzicht. Dit zijn de visserijregio’s IJmuiden, Urk, Kop van Noord-Holland en Zuidwest-Nederland.
IJmuiden is kwetsbaar doordat de visverwerkende – en visgroothandelsbedrijven in deze regio sterk gespecialiseerd zijn in vers verpakte Noordzeevis. Voor Urk geldt dat steeds meer visverwerkende bedrijven noodgedwongen uitwijken van het fileren van schol naar alternatieven zoals gekweekte zalm uit Noorwegen en geïmporteerde schol, kabeljauw en andere vissoorten. Toch zijn nog steeds veel Urker bedrijven gespecialiseerd in verwerking, transport of technische toelevering van de Noordzeevisserij waardoor de gevolgen voor die bedrijven groot te noemen zijn bij een krimpende kottervloot.
Zuidwest-Nederland staat bekend om de scheepsbouw en transport-logistiek voor de kottervisserij. De Kop van Noord-Holland is relatief klein in het aantal bedrijven binnen dit viscluster, maar hier staat de gehele infrastructuur onder druk doordat het overgrote deel van de grote kotters zijn verkocht of gesaneerd.
Bedrijvigheid en kennis rondom Noordzeevisserij neemt af
Doordat de Noordzeevisserij en daarmee de bedrijven op land onder druk staan, zal de bedrijvigheid op land gespecialiseerd in Noordzeevis verminderen. Er zal echter meer verdwijnen dan alleen omzet en werkgelegenheid. De grootste zorgen zijn volgens de bedrijven niet in euro’s of werkgelegenheidscijfers uit te drukken.
Enkele voorbeelden zijn:
- Het verliezen van personeel en daarmee de moeilijk vervangbare specialistische vakkennis. Denk aan vakkennis zoals over het fileren en verhandelen van Noordzeevis, het bouwen van technische installaties en het uitvoeren van onderhoud aan boord van kotters.
- De verslechterde internationale concurrentiepositie door het wegvallen van verse Noordzeevis. Geimporteerde kweekvis of bevroren wild gevangen vis is bijna overal ter wereld te verwerken. Nederland zal sneller uitwisselbaar worden voor andere landen met lagere loonkosten of minder transportafstand. Verse Noordzeevis daartegen is niet overal te verwerken en vereist specifieke kennis
- Het verlies van de identiteit van visserijregio’s door de afwezigheid van bedrijvigheid in de haven maar ook door het kleiner worden van het viscluster.
- Gevoelens van onzekerheid over de toekomst onder bedrijven in het viscluster. Langjarige bedrijfsplannen of investeringen in innovaties blijven door deze onzekerheid uit.
Kansen en perspectief van bedrijven op land in visserijregio’s
Veel verwerkingsbedrijven op land hebben de bakens moeten verzetten en hebben gekozen voor alternatieven van Noordzeevisserij. De import van visproducten zal toenemen gegeven de stijgende vraag naar vis wereldwijd. Tegelijk staat het onderscheidend vermogen van Nederland onder druk omdat er steeds minder verse Noordzeevisserij beschikbaar is. Alternatieve vistechnieken zoals de flyshootvisserij zijn voor de havens van bepaalde visserijregio’s zoals IJmuiden, Katwijk-Scheveningen en Zuidwest-Nederland een belangrijke uitwijkmogelijkheid gebleken.
Tegelijk zal er vanuit nationale en Europese beleidsbeslissingen perspectief moeten worden geboden om langjarige bedrijfsplannen te kunnen maken en te investeren in innovaties. De samenwerking en afstemming met andere EU-lidstaten, gegeven de instabiele geopolitieke ontwikkelingen en de vele Europese beleidsbeslissingen, zal cruciaal zijn voor vitale en veerkrachtige visclusters in Nederland.
* Onder Noordzeevisserij wordt de demersale visserij door Nederlands gevlagde kotters en dagvissers bedoeld op de Waddenzee, langs de kust en Noordzee zelf. Het gaat hier om schepen die gericht op platvis (zoals schol en tong), garnalen of andere soorten vissen zoals langoustine (ook wel kreeftjes), rondvis zoals mul, poon maar ook inktvis. Daarnaast slaat ‘Noordzeevisserij’ op de pelagische visserij onder Nederlandse vlag die met diepvriestrawlers gericht op soorten zoals haring, makreel, blauwe wijting en horsmakreel vissen.
** Omdat er weinig tot niets bekend was over de sociaaleconomische omvang van de bedrijven op land en de sociaal-culturele waarde van visserijgemeenschappen afhankelijk van de Noordzeevisserij, heeft het Ministerie opdracht gegeven aan Wageningen Economic Research om een impactanalyse uit te voeren. Hierin worden de gevolgen van beleidsbeslissingen voor de Noordzeevisserij op de keten en leefgemeenschappen in visserijregio’s in kaart gebracht.
