Nieuwe DNA databank kan ‘valse’ kabeljauw of tong ontmaskeren

ILVO heeft een interessante analysetool ontwikkeld die authenticiteitscontroles op bepaalde visproducten correcter en makkelijker maakt. Overal ter wereld durven handelaars of verwerkers van vis wel eens een goedkopere vissoort – in versneden en dus onherkenbare vorm – verkopen alsof het een duurdere vissoort betrof. Dat is fraude, die de overheid efficiënt wenst op te sporen, mét een accurate methode.

Binnen het internationale wetenschappelijk project SEAFOODTOMORROW  is daarom een gespecialiseerde databank opgebouwd met DNA-profielen van meerdere commerciële zeevissoorten.  “Zelfs wanneer de tong of kabeljauw verwerkt is tot filet of tot brokjes in een visschotel kunnen we via de zogenaamde  DNA barcoding techniek, die een vergelijking maakt met de vis-DNA-database, de identiteit van de oorspronkelijke vis bepalen,” zegt onderzoeker Dumas Deconinck.

Opmerkelijk: Uit de analyse van 173 stalen, verzameld in alle schakels van de Belgische mariene voedselketen, bleek dat 17% van de ‘beweerde’ tong géén tong was. Bij de ‘beweerde’ kabeljauw was  2% feitelijk een andere vissoort, en dus vals.

Vlaams minister voor Landbouw en Visserij Hilde Crevits: “Deze methode laat toe dat de controles nog beter verfijnd kunnen worden. Ik kan dit alleen maar toejuichen want onze Vlaamse visserijsector draagt kwaliteit hoog in het vaandel.”

Vatbaar voor fraude

De resultaten tonen aan dat er fraude wordt gepleegd met vis in verschillende stappen van de handels- en verwerkingsketen. Dumas Deconinck: “De stalen verzamelden we zowel in restaurants als in  groothandels, en bij verwerkers, vishandels en supermarkten in heel Vlaanderen, met nadruk op West-Vlaanderen en de regio rond Gent.”

Kabeljauwfilet en tongrolletjes zijn klassiekers in bistro’s en restaurants, maar ook in warenhuizen en gespecialiseerde viswinkels gaan ze vlot over de toonbank. Aangezien deze visproducten bij het duurdere segment horen en de soortnaam in versneden of verwerkte vorm niet meer te achterhalen valt met het blote oog, zijn ze vatbaar voor fraude. In dat geval wordt de vis bijvoorbeeld vervangen door een goedkopere gelijkaardige soort.

Dankzij de techniek van DNA barcoding is het opsporen van dergelijke frauduleuze praktijken makkelijker geworden. Zo is het mogelijk om DNA uit verse of verwerkte vis te vergelijken met gekende DNA-sequenties uit referentiedatabanken voor specifieke soorten. Binnen het H2020 project SEAFOODTOMORROW, waarbij ILVO partner is, werd een hoogkwalitatieve genetische databank opgebouwd voor commerciële zeevis op de Europese markt. Die werd meteen gebruikt bij de verdere studie over de identiteit en etikettering van kabeljauw en tong in de Belgische visketen, en dat leverde bewijs op van fraude.

DNA-databank van vis

Dankzij de moleculaire techniek van DNA barcoding is het mogelijk geworden om de specifieke soortnaam te achterhalen, zelfs in sterk bewerkte producten zoals kant-en-klare maaltijden. Daarbij volstaat het om een kleine stukje vis te isoleren en hiervan de DNA-sequentie te bepalen. Belangrijke voorwaarde voor een geslaagde analyse is de beschikbaarheid van een betrouwbare referentie, waarmee de bekomen DNA-sequentie kan worden vergeleken. En daar wringt de schoen, want publieke referentiedatabanken verwijzen nog te vaak naar misleidende of foute soortnamen, waardoor twijfel bij identificatie kan optreden.

Het SEAFOODTOMORROW team bouwde daarom zelf een kwaliteitsvolle en betrouwbare databank van DNA-sequenties voor drie specifieke genen COI (Cytochroom Oxidase I), Cytb (Cytochroom b) en rhodopsine, en dat voor 42 Europees commercieel belangrijke zeevissoorten. De referenties in deze databank steunen op correcte identificaties en DNA-sequenties van gevangen of gekweekte vissen uit de Baltische zee, de Noordzee, noordoost-Europese wateren, het noordoosten van de Stille Oceaan en het noordoosten van de Atlantische Oceaan.

Identiteit van vis in Belgische visketen

Nu de databank en methode op punt staan, ontstaan er nieuwe mogelijkheden naar toepassing voor onderzoek en controle. ILVO-onderzoekers besloten om via de techniek te gaan onderzoeken of en waar precies vis wordt “verwisseld”. Als vissoorten werd gekozen voor tong en kabeljauw, omdat die in een eerder onderzoek in Brussel in de top 3 stonden van visfraude – de derde is tonijn. De onderzoekers verzamelden in heel Vlaanderen, maar vooral in  West-Vlaanderen en in de regio Gent een 180-tal stukjes vis bij acht (van de 11) verschillende segmenten van de Belgische visketen, gaande van import en groothandel tot detailhandel en horeca. Alle visproducten waren op het zicht onherkenbaar als soort, en waren in de meeste gevallen bereid of sterk verwerkt. In 98% van de analyses kon de ‘ware’ identiteit van de vis worden achterhaald.

Uit de DNA-analyse bleek dat 3 van de 132 stalen kabeljauw (gemiddeld 2%) vervangen werden door een andere soort, wat kan teruggeleid worden naar 6% fraude bij catering, 5% bij import en 3% bij vishandelaars. De vis was vervangen door goedkopere soorten, zoals Alaskapollak, schelvis en koolvis.

Van de 41 stalen tong, bleken er 7 vervangen te zijn, wat in totaal neerkomt op 17% fraude. Beide stalen uit de groothandel bleken  een andere soort te zijn, in de voedingsindustrie was er 50% fraude, bij detailhandel 20% en bij cateraars 8%. In die gevallen was Noordzeetong vervangen door Japanse schar, Senegalese tong , tropische tong, tongschar en in één geval zelfs met panga, een Aziatische kweekvis.

“Met deze fraudecijfers per ketensegment kunnen we niet de identiteit van de fraudeur achterhalen.” verduidelijkt onderzoeker Dumas Deconinck. “De foute vis in de supermarkt bijvoorbeeld kan tijdens alle eerdere stappen van handel en verwerking, dus zowel bij import, in de groothandel als tijdens verwerking verwisseld zijn. De resultaten tonen wél aan dat er controle nodig is doorheen de keten, en niet enkel in restaurants. Bij eerdere studies leek men er namelijk van uit te gaan dat de fraude meestal aan het eind van de keten gebeurt, omdat de controles daar zogezegd minder streng zijn. Met onze studie hebben we kunnen aantonen dat dit niet het geval is.”

Trefzekere controle

De nieuw ontwikkelde DNA-databank wordt ter beschikking gesteld van controleurs, want zij zijn diegenen die trefzeker moeten kunnen vaststellen of de identiteit en etikettering van de vis correct is. “En dat is belangrijk”, geven de onderzoekers in hun publicatie aan, “en niet alleen vanuit een economisch standpunt. Zo kan het verwisselen van vis ook mogelijks voor problemen zorgen bij mensen met allergieën of zouden mensen meer vervuilende stoffen zoals kwik kunnen binnenkrijgen.”

Meer uitgebreide controles kunnen uitwijzen of de fraudecijfers in deze studie representatief zijn voor andere Belgische regio’s. “De cijfers zijn alvast lager dan die van een eerdere studie in Brussel. Onze stalen waren grotendeels afkomstig uit West-Vlaanderen, waar er misschien meer kennis is over vis en vissoorten bij de consumenten,” besluit Dumas Deconinck.

Vlaams minister van Landbouw en Visserij Hilde Crevits: “Het is belangrijk dat de consument de vis op zijn bord krijgt waar hij of zij voor betaalt. En dat is in de meeste gevallen ook zo, maar gerichte controles zijn nodig om het onterecht vermelden van duurdere vissoorten te vermijden.”

Link naar de wetenschappelijke publicatie: https://authors.elsevier.com/a/1b7Rs-NVj4S-U

[Ingezonden Persbericht ILVO 16 juni 2020]